معماری

فرآیند طراحی معماری (بسته به نوع و نیاز پروژه ها) شامل مراحل کلی زیر است:

• الف: مطالعات و برنامه­ ریزی (برنامه معماری)
• ب: ایده پردازی و طراحی اولیه (طرح کلی)
• ج: تفصیل طرح اولیه و طراحی جزییات
• د: اجرا

فرآیند طراحی لزوما یک مسیر خطی با ترتیبی از اقدامات از پیش تعیین شده نیست، بلکه مسیری پیچیده و رفت و برگشتی است که با توجه به نیازهای هر پروژه و به تشخیص طراح، سمت و سوی لازم را می یابد تا درنهایت مراحل اصلی گفته شده انجام شود.

در اولین مرحله و پیش از شروع اقدامات طراحی، لازم است اطلاعات اولیه پروژه دریافت شده و شرایط و ویژگی های مختلف آن مطالعه و بررسی شود. نتایج حاصل از این مطالعات و بررسی (که بر حسب نیاز هر پروژه خواهد بود) در قالب برنامه ی معماری (به صورت کلی) جمع بندی می­ گردد. برنامه شامل اطلاعاتی از جنس الزامات، ملاحظات و توصیه های طراحی است و از این طریق به نوعی مسیر طراحی را مشخص می کند تا طرح مناسبی برای پروژه شکل گیرد. برنامه، بسته به نیازهای هر پروژه ممکن است شامل موضوعات کلی: 1- برنامه محتوایی پروژه (اهداف، نیازها و خواسته ­ها و …)، 2- مشخصات زمین (دسترسیها، همجواریها، شرایط محیطی و آب و هوائی، شکل، مساحت و شیب زمین، تأسیسات زیربنایی و … )، 3- برنامه فضائی (مشخصات کمی – مانند مساحت­ و مشخصات کیفی فضاها)، 4- مشخصات فنی (سازه و تأسیسات و … ) و 5- مدیریت (ملاحظات طراحی و اجرا، بودجه و زمانبندی) باشد (علایی، کلاس فرآیند طراحی معماری در دانشگاه شهید بهشتی تهران، 1398). در این میان مهم­ترین اطلاعات که معمولا در تمامی پروژه­ ها مورد نیاز است، مشخصات زمین و برنامه فضایی (یا نیازهای فضایی) می ­باشد. مطالعات و برنامه ریزی پروژه لزوما به معنای تهیه گزارشی مفصل برای تمامی پروژه­ ها نیست و اطلاعات مورد نیاز، روش تهیه و قالب آن با توجه به ماهیت هر پروژه و نیازهایی که دارد تعیین می­گردد. برای مثال در مورد طراحی یک ساختمان مسکونی معمولی ممکن است برنامه ریزی محدود به تهیه برنامه فضایی خلاصه (شامل تعداد و مساحت و ویژگیهای مهم فضاها) و توصیه های مهم یا الزامات طراحی حاصل از بررسی مشخصات زمین و وضع موجود باشد ولی در طراحی یک مرکز درمانی تخصصی ممکن است به برنامه ریزی در قالب گزارشی جامع و مفصل نیاز باشد. گاهی در پروژه های خاص ممکن است مطالعات تخصصی به صورت مجزا و توسط گروه های تخصصی دیگری انجام شده و برنامه طراحی آماده در اختیار گروه طراحان قرار گیرد.

 در مسیر ایده پردازی و طراحی، از قوه­ های تخیل (و خلاقیت) و استدلال (و منطق) در کنار هم بهره برده می­شود به طوری که اثری پدید آید که هم واجد کیفیت بالا، زیبایی و حس دل نشینی در فضاها باشد و هم به عملکردها و نیازها و ضوابط به خوبی پاسخ دهد. معیارها و عوامل متعددی در ایده پردازی و طراحی پروژه ها اثر گذارند. روش ها و اصول طراحی معماری (اصول زیبایی شناسی، یکپارچگی، هماهنگی اجزاء و کل، تعادل و … )، ماهیت و ویژگی­های پروژه، بستر و زمین، پتانسیل­ ها و محدودیت­ها، اولویت­ها و … از مواردی است که در ایده پردازی و طراحی پروژه لحاظ می شود.

در شروع طراحی، با توجه به ویژگی­ های پروژه و اصول و معیارهای معماری، ایده پردازی ها شروع شده و اتودهای اولیه تهیه می شود تا زمانی که ایده ­ی اصلی یا کانسپت پروژه شکل گیرد. پس از آنکه ایده اصلی و طرح کلی پروژه شکل گرفت، مرحله­ ی بسط، طراحی جزییات و تفصیل پروژه انجام می شود. برای ایده پردازی و طراحی ممکن است (بسته به نیاز) گزینه های متعددی طرح شده و مورد تحلیل قرار گیرد و در نهایت مناسب ترین گزینه طراحی انتخاب شود. در پروسه طراحی، دائما طرح و مشخصات آن با توجه به کانسپت اصلی، الزامات و ملاحظات (برنامه) و معیارهای دیگر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و تغییرات و اصلاحات لازم انجام می­شود تا طرح به پختگی و حالت مطلوب خود برسد. در نهایت حاصل کار طراحی، شامل نقشه­ های دو بعدی دقیق و تصاویر سه بعدی پروژه و دیگر موارد مورد نیاز (برای اجرا) خواهد بود.

طراحی فضاهای هر ساختمان لازم است با توجه به شرایط و ویژگی های خاص آن (شامل اهداف، نیازها و خواسته­ ها، هزینه و بودجه، پتانسیل­ ها، زمینه و بستر، پتانسیل ها و محدودیت ها و … ) انجام گیرد. در بهترین حالت، اطلاعات مربوطه (پیش از شروع طراحی) در مرحله برنامه ریزی پروژه مورد بررسی و تحلیل واقع شده و نتایج آن در قالب برنامه فضایی پروژه (مشخصات فضاها) جمع بندی شده و در طراحی مورد استفاده قرار می گیرد؛ در غیر این صورت لازم است قبل از شروه طراحی به این مسائل توجه کافی شود. برای مثال در مورد طراحی یک واحد مسکونی بسته به شرایط و ویژگی های پروژه و نیازهای مخاطبان آن تعیین می شود که بهتر است به صورت چند خوابه طراحی گردد، چه اجزا و فضاهایی داشته باشد و اینکه هر یک از این فضاها ترجیحا چه ابعاد و مشخصاتی داشته باشند. علاوه بر نیازها و ویژگی های هر پروژه، معیارهای متعددی وجود دارند که در طراحی فضاها لحاظ می­شوند نظیر: اصول و معیارهای طراحی معماری، ضوابط و دستورالعمل­ها، نحوه سازمان دهی مطلوب فضاها، تناسبات مناسب، یکپارچگی و هماهنگی و … . طراحی با در نظرگیری تمامی ابعاد و معیارهای موثر، می تواند منجر به طرح و بنایی شود که بیشترین پاسخگویی و مناسبت با مخاطبان آن را داشته باشد. مدارک طراحی معماری پروژه ها بسته به نوع و نیاز هر پروژه در قالب نقشه های دو بعدی (پلان های طبقات، مقاطع، نماها، سایت پلان، نقشه های جزییات اجرایی) و تصاویر سه بعدی تهیه و ترسیم می گردد. 

سبک طراحی پروژه ها، در نگاه اول با توجه به سلیقه و ترجیح کارفرما و در نگاهی ایده آل با توجه به ویژگی ها، پتانسیلها و محدودیت های هر پروژه انتخاب می شود. امروزه با توجه به نیازها و امکانات روز در ساخت و ساز ساختمان ها، سبک  طراحی مدرن و نیز سبک های تلفیقی بیشترین کاربرد را دارند. در رویکرد تلفیقی، معماری مدرن با ویژگی هایی از سبک های معماری گذشته نظیر معماری ایرانی یا کلاسیک یا نئوکلاسیک همراه می گردد تا هم متناسب با نیازها و امکانات ساخت و ساز موجود بوده و از نظر اقتصادی (نسبت به سبکهای معماری گذشته) به صرفه تر باشد، و هم نگاه زیبایی شناسی و هویتی خاص متناسب با پروژه داشته باشد. در این شیوه، پروژه متعصب و محدود به الگوهای سنتی یا تکراری نخواهد بود و خصوصیات مختلف آن متناسب با نیازها و ویژگی های خاص هر پروژه شکل می گیرد.

معرفی سبک های رایج طراحی فرم و نما:

• الف-   مدرن (بدون تزیینات یا تزیینات محدود). اگر چه ساختمان های طراحی شده در این شیوه فاقد تزییات یا کم تزیینات است اما واجد اصول زیبایی شناسی مخصوص به خود (با توجه به تناسبات، ترکیب بندی ها، امتدادها، ریتم ها و … ) می باشد.

• ب-  نئوکلاسیک؛ تلفیقی مدرن و کلاسیک یا نئوکلاسیک (با استفاده از برخی عناصر، تزیینات و ویژگی های معماری کلاسیک و … ).   

• ج-  ایرانی؛ تلفیقی مدرن و معماری ایرانی (با استفاده از برخی عناصر، تزیینات و ویژگی های آثار معماری ایرانی)